Zabytki

Zabytki z terenu gminy Pomiechówek wpisane do rejestru:

• Kościół rzymskokatolicki pw. św. Anny znajduje się w Pomiechowie, najstarszej historycznie części gminy. Początki parafii datuje się na XIII wiek, została założona przez opatów klasztoru w Czerwińsku. Początkowo świątynia była drewniana. W XVI wieku powstała pierwsza świątynia murowana. Na przestrzeni wieków, z powodu zniszczeń wojennych i pożarów, kościół był wielokrotnie niszczony i odbudowywany. Obecny wygląd świątyni pochodzi z okresu po II wojnie światowej. Trudno jednoznacznie określić styl, w jakim świątynia została odbudowana. Ołtarz, datowany na koniec XIX wieku, reprezentuje styl neobarokowy, zabytkowy krucyfiks, zdobiący ścianę obok ołtarza pochodzi z okresu baroku, W świątyni znajdują się także zabytkowe organy, pochodzące z polowy XIX wieku, zabytkowa chrzcielnica oraz kamienna kropielnica. Ściany kościoła zdobią interesujące polichromie wykonane w latach 50-tych XX wieku przez polską artystkę Zofię Baudouin de Courtenay. Przedstawiają w większości sceny biblijne. Wnętrze kościoła można obejrzeć przed i po mszach św. odprawianych w dni powszednie o godzinach 7.00, 17.30 i 18.00 oraz niedzielnych w godzinach 7.15, 9.00, 10.30. 12.00 i 16.00. Więcej informacji na stronie parafii.

• Cmentarz parafialny w Pomiechowie położony jest przy ulicy Kościelnej. Najstarsze nagrobkami pochodzą z początku XIX wieku. Znajdują się tu: kwatera żołnierzy poległych w bitwie nad Wkrą w dniach 14-15 sierpnia 1920 r., kwatera zamordowanych na Forcie III oraz żołnierzy poległych w 1939 r. Ostatnie pochówki do tej mogiły odbyły się z państwowymi honorami w maju 2021 roku, po ekshumacjach prowadzonych na Forcie III. Najstarszy nagrobek na cmentarzu pochodzi z lat 30-tych XIX wieku. Zostało tu pochowanych kilku proboszczów zasłużonych dla parafii Pomiechowo, w tym odbudowujący kościół po II wojnie i pracujący w parafii przez 39 lat, ksiądz prałat Stanisław Mazurczak.

• Prawosławna cerkiew pw. św. Aleksandry w Stanisławowie, to budynek, który powstał w latach 30-tych XX wieku. Pierwszą świątynię zbudowano tam w latach 40-tych XIX wieku, kiedy w związku z budową Twierdzy Modlin, zaczęto sprowadzać osadników z rubieży Rosji. Podczas I wojny światowej świątynia został zniszczona. Odbudowano ją w nieco zmienionej formie. Jest znacznie mniejsza, niż pierwotna, posiada zabytkowy dziewiętnastowieczny, jednorzędowy ikonostas, pochodzący z rozebranej cerkwi św. Jerzego z Twierdzy Modlin oraz wiele ikon, w tym główną ikonę patronalną, przedstawiającą św. Aleksandrę Cesarzową i Męczennicę. Należy zaznaczyć, że cerkiew w Stanisławowie jest jedyną na Mazowszu wiejską świątynią prawosławną. Nabożeństwa odbywają się w każdą niedzielę o godzinie 10.00. Kontakt do parafii tel. 22 7855950.

• Cmentarz prawosławny z pierwszej połowy XIX wieku, znajduje się na na terenie miejscowości Stanisławowo, przy drodze, która leży już w Nowym Modlinie. Powstał na potrzeby pobliskiej Twierdzy Modlin i jej prawosławnej osady. Po 1918 cmentarz przeszedł na własność państwa. Od 1998 wrócił na własność parafii prawosławnej w Stanisławowie. Po I i II wojnie cmentarz ulegał coraz większej dewastacji. Obecnie funkcjonuje wydzielona część cmentarza, na której odbywają się pochówki. Większa część, z kilkoma starymi nagrobkami, pozostała nieogrodzona. Chcąc obejrzeć pozostałe, najstarsze nagrobki, najlepiej wybrać się późną jesienią lub zimą, gdy w zarośniętej części opadną liście.
• Cmentarz z okresu I wojny światowej w Kikołach, gdzie zostali pochowani żołnierze armii niemieckiej i rosyjskiej polegli w sierpniu 1915 r., w walkach o Twierdzę Modlin. Liczba pochowanych żołnierzy nie jest znana, szacuje się ją na ok. 115 ofiar. Do dnia dzisiejszego ostały się trzy nagrobki, kamienny pomnik i dwa słupki z bramy wejściowej. Obok miejsca pochówku stoi współczesna tablica informacyjna i kamienna kapliczka z początku XX wieku, która powstała niezależnie od cmentarza. Miejsce łatwo znaleźć, znajduje się obok drogi 62.
• Cmentarz z okresu I wojny światowej koło Fortu XVI - w tym miejscu pogrzebano żołnierzy armii niemieckiej Landw. Jnf. Rgt. 101, poległych w 1915 roku podczas walk o Twierdzę Modlin. Od strony pól uprawnych znajdują się resztki bramy wejściowej, na murze ustawiono blok kamienny z płaskorzeźbą przedstawiającą Krzyż Żelazny. Zachował się fragment jednej z dwóch tablic żeliwnych, które były przytwierdzone do muru. Na dzień dzisiejszy układ pól grobowych i mogił jest zatarty. Cmentarz otoczony jest wałem ziemnym. Nie prowadzi do niego żadna droga. Położony jest na tyłach ogrodzenia Fortu XVI.
  Elementy fortyfikacji Twierdzy Modlin, to kilka fortów z pierwszego i drugiego pierścienia, pobudowanych wokół Twierdzy. W rejestrze zabytków figurują poszczególne elementy wymienionych poniżej fortyfikacji.
• Fort II w Kosewie powstał w ramach pierwszego pierścienia fortów w latach 1883-88. Początkowo ceglany, został dwukrotnie przebudowywany. Jest świetnie zachowany i prezentuje różnorodne rozwiązania militarne, zarówno ceglane, betonowe jak i pancerne. Obecnie Fort II jest własnością prywatną i jest niedostępny dla zwiedzających.
• Fort III w Pomiechówku powstał w ramach pierwszego pierścienia fortów w latach 1883-88. W czasie II wojny, w latach 1941-1945 pełnił funkcję obozu dla przesiedleńców, miejscem przetrzymywania Żydów, więzienia śledczego gestapo (1943-1945). W tym okresie stał się największą katownią Mazowsza, gdzie zginęło najprawdopodobniej ok. 60 tys. ludzi, w większości Polaków. Po II wojnie służył wojsku, jako magazyn amunicji. Obecnie trwają prace nad stworzeniem na terenie Fortu III miejsca pamięci. Fortem opiekuje się Fundacja, która przywraca pamięć ofiarom obozu, organizuje oprowadzania z przewodnikiem, edukacje, pozyskuje środki na ekshumację ofiar, organizuje pochówki. Więcej informacji na stronie fundacji.

• Fort XIV „Grupa Fortowa Goławice” powstał w latach 1912-1915 w ramach zewnętrznego pierścienia Twierdzy. Znajduje się na terenie działek rekreacyjnych i jest niedostępny. Jest to olbrzymi fort, z sześcioma zespołami kazamat betonowych. Ciekawostką jest, że ze względu na zimujące w nim liczne gatunki nietoperzy, obszar fortu został objęty ochroną Natura 2000.
• Fort XIV „Toruń” znajdujący się w miejscowości Goławice Pierwsze, powstał w latach 1912-1914 w ramach zewnętrznego pierścienia Twierdzy. Teren znajduje się na górce, pośród pól i jest widoczny. Stanowi własność prywatną. Budowany na planie trójkąta, nie został ukończony. Część Fortu została wysadzona. Fort odegrał ważną rolę w walkach w sierpniu 1920 roku podczas bitwy nad Wkrą.
• Fort XV Grupa Fortowa „Carski Dar” powstał w latach 1914-15 w w ramach zewnętrznego pierścienia Twierdzy w pobliżu miejscowości Brody. Składa się z fortu, koszar, tradytora i punktu oporu. Przez środek Fortu przebiega linia kolejowa, dlatego jest rozległy i stanowi jakby dwie oddzielne części. Fort odegrał ważną rolę w walkach w sierpniu 1920 roku. Obecnie teren fortu jest zamknięty i niedostępny dla zwiedzających, należy do Agencji Mienia Wojskowego.
• Fort XVI, znajdujący się obecnie w miejscowości Pomiechówek, powstał w ramach zewnętrznego pierścienia Twierdzy w latach 1912-1914. Teren fortu jest ogrodzony, i podzielony na działki. Zarządza i opiekuje się nim Stowarzyszenie Miłośników Fortu XVI, dzięki któremu obiekt utrzymany jest w dobrym stanie. Wejście na teren Fortu możliwe jest tylko w ramach wycieczek zorganizowanych, po kontakcie ze Stowarzyszeniem. Do Fortu przylega zabytkowy cmentarz żołnierzy niemieckich z I wojny.
• Dzieło D8 w Czarnowie, to obiekt zbudowany w ramach zewnętrznego pierścienia fortów. Duże wrażenie robi ogromny, betonowy tradytor artyleryjski oraz umieszczony pod wałem głównym schron koszarowy. Dzieło znajduje się na ogrodzonym terenie działek letniskowych i jest niedostępny. Ciekawostką jest, że na poziomie obiektu, pod drogą 62, znajduje się tunel, który często jest mylony ze zwykłym przepustem wodnym. Tymczasem został on wybudowany jako jeden z elementów infrastruktury fortecznej. Przebiegając pod drogą łączył fosę dzieła D8 z nieistniejącym już dziełem D7 i fortem XVI. Obecnie tunel prowadzi na płot i nie zapewnia już dojścia do fosy.
  
  

Na terenie gminy Pomiechówek, oprócz zabytków wpisanych do rejestru, warto zwrócić uwagę na ślady bogatej przeszłości gminy, które można znaleźć we wszystkich jej zakątkach oraz miejsca ciekawe, ze względu na położenie i walory przyrodnicze, a wśród nich między innymi:

• Przedwojenne, głównie drewniane domy można spotkać spacerując ulicami Pomiechówka i innych miejscowości gminy. Część z nich została zachowana w pierwotnej postaci, inne są przebudowywane, odnawiane, dostosowywane do bieżących potrzeb. Jest to architektura charakterystyczna dla tej części Mazowsza. Warto zwrócić uwagę na różne detale zdobiące fasady, ganki, czy okiennice domów. Wiele takich obiektów znajdziemy na przykład w miejscowościach Kikoły, Goławice Drugie.
• Kapliczki przydrożne, to obiekty licznie występujące na terenie gminy. Budowane były na rozstajach dróg i oddzielały od siebie poszczególne wsie. Te najstarsze i najciekawsze pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Można spotkać także wiele przydrożnych krzyży, stawianych w miejscach ważnych dla lokalnych społeczności wydarzeń, często tragicznych, na przykład wykonywanych podczas wojny egzekucji. Istnienie tych obiektów, tworzy w gminie niepowtarzalny klimat, przywołujący dawne dzieje, świadczący o bogatej przeszłości okolicy i jej dziedzictwie kulturowym opartym na chrześcijaństwie.
  
• Zespół koszarowy w Pomiechówku obejmujący kilka budynków koszarowych i pomocniczych, został zbudowany około roku 1900. Znajduje się przy ul. Wojska Polskiego 3. Jest to miejsce położone na wzgórzu, w pobliżu rzeki. W czasie zaborów, Rosjanie utworzyli tam koszary, w których potem stacjonowały Legiony Piłsudskiego. Po II wojnie światowej, teren zajmowało Wojsko Polskie. Obecnie jest to siedziba jednostki wojsk terytorialnych. Teren jest niedostępny, ale z ulicy możemy zobaczyć budynki, w tym charakterystyczny carski budynek z czerwonej cegły, zbudowany w 1900 roku.
• Cmentarz ewangelicki z przełomu XVIII/XIX w. w Nowym Modlinie, a właściwie jego pozostałość. Znajduje się w obrębie cmentarza parafialnego, rzymskokatolickiego, parafii Modlin. Na terenie cmentarza zachowały się resztki nagrobków, niestety ich odnalezienie utrudnia porastająca, gęsta roślinność. Cmentarz otoczony jest wałem ziemnym.
• Pozostałości po linii kolejowej Legionowo (czasem podaje się Łajski lub Wieliszew) - Nasielsk, której nie dane było funkcjonować nawet przez miesiąc, ukryte są w pomiechowskich lasach. Stacja Wójtostwo, została otwarta w sierpniu 1939 roku. Budynki i pozostałości peronów stacji, znajdują się w lesie, kilkaset metrów od drogi 62 i widocznej z tej drogi kaplicy, w miejscowości Wójtostwo, obok zielonego szlaku. Specjalnie zbudowany na potrzeby tej linii kolejowej most na Narwi, został wysadzony w 1939 roku. Obecnie - odbudowany, służy rurociągowi Przyjaźń. Prezentuje się bardzo malowniczo i można go zobaczyć wędrując zielonym szlakiem.
• Pomnik upamiętniający miejsce katastrofy lotniczej, znajduje się w lesie, pomiędzy ulicą Nasielską i Leśnictwem Pomiechówek, przy żółtym szlaku (trzeba nieco zboczyć ze szlaku, idąc drogą pod górę). W styczniu 1996 roku, rozbili się tu dwaj piloci doświadczalni, o czym informuje przytwierdzona do kamienia tablica. Główną częścią pomnika jest zachowane skrzydło samolotu.
• Kładka w Kosewku na Wkrze, która łączy miejscowości Kosewko i Goławice Drugie, jest jednym z najciekawszych punktów widokowych w gminie. Patrząc w górę rzeki widzimy odcinek Wkry należący do Rezerwatu Dolina Wkry. Kładka znajduje się obok miejsca, gdzie kiedyś stał ostatni młyn na Wkrze i słynna w latach 80-tych restauracja Młynarka. Pozostałości po młynie i dawnej przeprawie, tworzą niewielki stopień wodny, który urozmaica nurt rzeki i stanowi wyzwanie dla kajakarzy. Przez kładkę przechodzi szlak zielony, rozpoczyna się tu szlak czerwony i obok przechodzi szlak niebieski.
• Jezioro Pomocnia (Błędowskie), znajduje się na północno-zachodnim skraju gminy. Zdaniem geologów, powstało w zamierzchłej przeszłości w wyniku uderzenia meteoru i pierwotnie jego głębokość sięgała nawet do 40 m. Dzisiaj jest o wiele płytsze, zamulone, głębokie na około 3 metry. Jest rajem dla wędkarzy. Można w nim złowić nawet węgorza. Terenem wokół Jeziora, opiekuje się Koło PZW nr 5 Warszawa Praga Północ. Więcej informacji w części WĘDKOWANIE.

• Most wiszący w Śniadówku, to pierwszy w Polsce tego typu most, który powstał w 1985 roku. Konstrukcja mostu jest bardzo atrakcyjna, nowoczesna. Pylon ma wysokość 26 metrów. Jest to zmniejszona kopia, planowanego pierwotnie mostu gen. Grota Roweckiego. Z mostu rozciąga się imponujący widok na dolinę Wkry. Most znajduje się na trasie czerwonego szlaku przechodzącego przez gminę.

• Księża Góra, to ulica w Pomiechówku i znajdujące się na jej końcu wzniesienie, zwane tak potocznie przez mieszkańców. Jest to punkt widokowy na otaczające Pomiechówek łąki nad Wkrą i kościół parafialny św. Anny w Pomiechowie oraz rzekę. Szczególnie malowniczy jest widok odbijającego się we Wkrze kościoła oraz jego sylwetka podczas zachodu słońca. Prawdopodobnie w tym miejscu, w początkach istnienia pierwotnego Pomnychowa, mieściła się komora celna na rzece. Wczesną jesienią, wzgórze pokrywa wrzosowisko.
• Łąki nad Wkrą i Narwią, to przestrzeń zalewowa rzek, która jest rajem dla wielu gatunków ptaków. Sezonowo, pokrywają się licznymi rozlewiskami, co dodatkowo sprzyja ptactwu wodnemu i urozmaica krajobraz. Wiosną i latem teren pokrywają kolorowe plamy kwitnących, pachnących ziół. Występuje tu także wiele cennych gatunków traw, których pióropusze pięknie falują na tle nieba. Szczególnie ciekawym ze względu na spotykane ptaki miejscem, jest malownicze starorzecze Narwi, nieco oddalone od centrum Pomiechówka. Według obliczeń ornitologów, występuje tu ponad 120 gatunków ptaków.

• Centrum Pomiechówka, znajdujące się wzdłuż ulicy Modlińskiej i u zbiegu ulicy Nasielskiej, to miejsce, w którym warto zwrócić uwagę na kilka obiektów. Charakterystyczna dla miejscowości jest Figura św. Anny, zarazem pierwszy pomnik poświęcony matkom. Ufundowany w dwudziestoleciu międzywojennym przez PCK, przedstawia św. Annę, patronkę miejscowej parafii Pomiechowo, u boku której stoi mała Maryja. Na tablicy znajdującej się na pomniku, widnieje napis, słowa prezydenta Ignacego Mościckiego „Dzieci Kochajcie i Szanujcie Matki Wasze. Miłością Rosną i Szlachetnieją Wasze Serca”. Obok Figury, po drugiej stronie ulicy Nasielskiej, rośnie od przeszło 200 lat, pomnik przyrody, sosna Anna. Kilkadziesiąt metrów dalej, na rozwidleniu ulic Nasielskiej oraz Warsa i Sawy, widnieje pomnik poświęcony ofiarom Fortu III w Pomiechówku, który powstał w 1972 roku. W początkowym odcinku ulicy Nasielskiej znajdują się: Szkoła Podstawowa, wybudowana w latach 30-tych XX wieku, dzięki inicjatywie gen. Sławoja Składkowskiego oraz nowy obiekt, Centrum Integracji Społecznej z przedszkolem i żłobkiem. Wzdłuż płotu otaczającego obiekty, rosną posadzone przez generała, prawie stuletnie dęby, które jesienią malowniczo się przebarwiają.